Nhớ Cù Lao Giêng

Nhớ Cù Lao Giêng
Vũ Linh Huy

Tôi rời Miền Bắc lúc mới bảy tuổi, theo gia đình di cư vào Nam lánh nạn cộng sản và Miền Nam đã mở rộng cửa đón tiếp chúng tôi. Chính Miền Nam đã cho tôi một cuộc sống thanh bình, tự do, no ấm và cơ hội học hành, xây dựng tương lai. Đối với một người Miền Bắc như tôi thì Miền Nam là Miền Đất Hứa, đầy sữa thơm và mật ngọt. Tuy nhiên, để có được mảnh đất trù phú đó, bao thế hệ đồng bào Miền Nam từ mấy thế kỷ trước đã đã đổ mồ hôi, máu và nước mắt, có khi phải hy sinh cả mạng sống, để đánh đuổi ngoại xâm, mở mang bờ cõi, phá rừng, lập rẫy, đánh cọp, chém rắn, vật lộn với thiên nhiên, đào kinh, đắp đường, trong hoàn cảnh thiếu thốn trăm bề…Rồi chúng tôi đến để hưởng thành quả lao động của các thế hệ đó. Ngày nay, ngồi nghĩ lại, tôi thấy thấm thía ơn nghĩa của Miền Nam. Quả thực, nếu không có Miền Nam thì giờ đây, tôi, hoặc đã an phận làm một nông dân chân lấm tay bùn, xã viên một hợp tác xã nông nghiệp nghèo nàn nơi đất Bắc, sống suốt mấy chục năm dưới sự “lãnh đạo” của bè lũ cộng sản vừa bạo tàn vừa ngu dốt, hoặc tệ hơn nữa thì đã bỏ Đạo, chối Chúa, bon chen “phấn đấu” vào Đoàn, vào Đảng để rồi trở thành một tên cán bộ cộng sản khoác lác, khôn vặt, láu cá, “nói dối như Vẹm.” Xin cám ơn Miền Nam, cám ơn bà con Miền Nam ruột thịt. Trong tâm tình đó, tôi xin ghi lại ít dòng về những kỷ niệm đầu tiên của tôi khi mới đặt chân đến Miền Nam.

Năm 1954, khi theo làn sóng người tỵ nạn bỏ nơi chôn rau, cắt rốn, nhà cửa, cơ nghiệp, bơ vơ vào Nam tìm tự do, gia đình chúng tôi lưu lạc tới Cù Lao Giêng, một giải đất nằm giữa dòng sông Tiền. Một gia đình Miền Nam đã mở rộng cửa cho chúng tôi vào nương náu. Đó là gia đình Bác Năm Đầy, Nguyễn văn Đầy. Bác Năm hơn bố tôi chừng ba, bốn tuổi, nghĩa là lúc đó bác mới chừng bốn hai, bốn ba, nhưng trông bác đã già lắm rồi, có lẽ vì cuộc sống nghèo nàn, cơ cực. Bác Năm tôi có hai đời vợ. Bác gái trước sinh được một người con trai là anh Hai Liêm rồi qua đời. Bác trai tục huyền và có thêm bốn người con trai nữa là Rớt, Lượm, Cất, Đi. Rớt và Lượm thì hơn tuổi tôi. Cất có lẽ cùng tuổi với tôi. Còn Đi thì kém tôi vài ba tuổi gì đó. Gia đình chúng tôi sống tại Cù Lao Giêng chỉ độ một năm rồi dời về Thủ Đức, nhưng những kỷ niệm về Cù Lao Giêng thì rất sâu đậm trong tôi. Trước hết, tôi không bao giờ quên tình nghĩa hai Bác Năm dành cho gia đình tôi, xử với chúng tôi như người ruột thịt, thật thà, đầy đặn, không khách sáo chút nào. Chỉ ít tháng sau khi chúng tôi dọn về Thủ Đức thì Bác Năm gái đã khăn gói lên thăm, mang theo món quà đơn sơ nhưng đầy tình nghĩa là mớ cua đồng và ốc bươu đựng đầy một bao bố. Rồi anh Tư Lượm khi lớn lên, xin được việc làm ngoài Vũng Tàu, vẫn ghé thăm chúng tôi luôn. Anh kể lể: “Tía con dặn hễ lên Saigon là phải ghé thăm Bác Tư, nếu không, về ổng uýnh chết!” Sau gần ba mươi năm bặt tin, tôi bắt liên lạc lại với gia đình Bác Năm cách nay vài năm, qua một bệnh nhân gốc Cù Lao Giêng. Hai Bác Năm tôi đều đã qua đời. Anh Hai Liêm cũng đã chết vì bệnh gì tôi không rõ. Anh Ba Rớt thì chết vì lao phổi. Anh Tư Lượm và Út Đi đã đi Vũng Tàu lập nghiệp. Chỉ còn Năm Cất tiếp tục sống ở xóm Đạo Cù Lao Giêng với chín đứa con và một đứa cháu ngoại, rất nghèo nàn, cơ cực, sống bằng nghề bắt nhái, không có ruộng vườn gì cả.
Ngày đó (1954), giáo dân Họ Cù Lao Giêng, nhất là lối xóm của Bác Năm, cũng tiếp đón và chấp nhận chúng tôi với đầy tình thân ái ngay từ ngày đầu, nên chúng tôi, đăc biệt là lũ trẻ ham chơi vô tư lự như anh chị em tôi, hoà nhịp rất nhanh vào cuộc sống mới nơi “đất khách quê người” (lúc đó bố mẹ tôi vẫn không tin đất nước sẽ bị chia cắt lâu dài, vẫn mong ngày trở về “quê cha, đất tổ”).

Người Cù Lao Giêng rất hào hiệp, quảng đại. Vườn cây ăn trái không bao giờ rào. Đã thế, trái còn trên cây là của chủ, nhưng hễ rụng xuống đất thì ai “xí” được người đó lấy mà chủ nhân không phàn nàn chi cả. Những ngày gió to, trẻ con nhà nghèo và lũ nhóc “Bắc Kỳ” chúng tôi đổ xô ra các vườn xoài lượm xoài rụng, có khi mỗi đứa được cả chục trái. Lạ lùng nhất là đôi khi chủ vườn và con cái họ cũng chạy đua với chúng tôi để nhặt xoài rụng, rất đề huề, bình đẳng. Còn việc thợ gặt cắt lúa cố tình bỏ sót thật nhiều hoặc ôm lúa giả bộ làm vương vãi cho trẻ con Bắc Kỳ đi mót lượm về là chuyện rất thường. Bởi vậy,mùa gặt đó, nhà tôi cũng có một vài giạ lúa để ăn dù chưa cày cấy gì. Người Cù Lao Giêng lại rất thật thà, ngay thẳng. Lúc ấy, ngày nào chúng tôi cũng đi tắm sông; đồng hồ và dây chuyền cởi ra móc trên cành me, cành mận, ra về quên đeo vào, bữa sau trở ra tìm vẫn thấy còn y nguyên. Đôi khi có người thấy chúng tôi tìm quanh quất, bèn dắt lại chỉ ngay vào món đồ chúng tôi đang tìm hoăc dẫn đường cho chúng tôi đến nhà một người nào đó để nhận lại món đồ bị mất.
Người Cù Lao Giêng cũng không khách sáo. Vào thời điểm đó, nếu bạn tới nhà một người Bắc, vô tình nhằm lúc họ đang ăn cơm, thì họ thường nói: “Mời ông xơi cơm!” nhưng xin bạn chớ nhận lời vào ăn. Trái lại, bạn chỉ nên cám ơn họ và xin ngồi chờ ngoài phòng khách mà thôi. Một bữa kia, lúc gia đình chúng tôi đã dựng được một căn nhà lá và đã dọn ra khỏi nhà Bác Năm, khi chúng tôi vừa khởi sự ăn cơm thì một người hàng xóm Miền Nam là Cụ Trùm Xưa ghé thăm. Tuổi cụ lúc đó chắc đã sáu mươi mấy hoặc bảy mươi. Cụ có người con trai cả làm linh mục nhưng lối xóm không ai gọi cụ là “Ông Cố” như người công giáo miền Bắc. Trái lại họ gọi cụ là Ông Câu Xưa vì cụ từng là câu nhất (chức việc cao nhất sau cha sở) của Họ Cù Lao Giêng. Tuy nhiên, bố mẹ tôi cảm thấy ngượng miệng khi gọi cụ là ông câu vì “câu” trong ngôn ngữ vùng chúng tôi là tiếng gọi ông từ nhà thờ hay ông bõ hoặc ông mõ, tức là người để cha xứ và quan viên, quý chức sai vặt. Thay vào đó, chúng tôi gọi cụ là ông trùm. Khi nghe bố tôi giải thích về cách xưng hô đó, cụ bằng lòng ngay. Tuy mới quen biết nhau có mấy tháng nhưng ông trùm đã trở nên rất thân thiết với gia đình chúng tôi. Ông gọi bố tôi là “thằng Tư” và mẹ tôi là “con vợ thằng Tư”, trong khi các con ông, kể cả vị linh mục thì gọi bố mẹ tôi là Anh Tư, Chị Tư. Hôm đó vừa thấy cụ bước vào, cả nhà chúng tôi đều buông đũa và đồng thanh lễ phép: “Mời ông xơi cơm!” theo đúng phép lịch sự Miền Bắc. Chẳng dè ông vui vẻ ngồi vào bàn ngay và hỏi: “Chén đũa của tao đâu bay?” Chúng tôi sững sờ đến mấy mươi giây rồi mới cuống quýt đi lấy bát xới cơm và lấy đũa cho ông. Ông ăn vui vẻ, thật thà tới hai, ba chén. Chúng tôi học được một bài học quý giá, chuẩn bị sẵn sàng để thực hành trong tương lai. Ít bữa sau, ông lại qua chơi, cũng nhằm ngay bữa cơm. Chúng tôi lại đồng thanh: “Mời ông xơi cơm!” và chuẩn bị chén, đũa. Ai dè ông nói: “Hổng thèm, tao ăn rồi, bay ăn đi!” Chúng tôi chưng hửng. Mọi người bụng bảo dạ: chắc tại lần trước mình mời mà không sẵn sàng chén đũa nên ông nghĩ ngợi và buồn, bởi thế lần này ông mới không ăn. Nhưng không phải vậy. Ông ngồi chơi tự nhiên, thoải mái, bỏ thuốc rê ra vấn rồi hút, chờ chúng tôi ăn cơm xong. Khi bố mẹ tôi ra tiếp ông, ông vui vẻ chuyện trò và ăn bánh, uống trà do chúng tôi bưng ra mời. Chúng tôi thở phào, nhẹ nhõm.

Đồng ruộng Cù Lao Giêng bao la, bát ngát, thẳng cánh cò bay. Sau khi ổn định chỗ ở trong ngôi nhà sàn của Bác Năm, tôi theo các con bác ra ruộng chơi. Lạ lùng thay, trên khắp cánh đồng, không biết rau muống ai trồng mà xanh tốt quá sức, đầy ngọn non vươn dài, đụng tới là gẫy đánh tách, dòn tan. Rau mọc xen kẽ với lúa. Còn cua và ốc thì nhiều vô số kể, ngó đâu cũng thấy chúng bò tràn lan. Sông nước Cù Lao Giêng đầy tôm cá, không ai ăn cua và ốc; còn rau muống thì chưa được người Miền Nam coi là rau vào thời điểm đó. Tuy nhiên đối với người Bắc di cư thì đó là ba món ăn khoái khẩu. Thế là chúng tôi hái rau muống về luộc, xào, chẻ quăn ăn ghém hoặc xắt nhỏ nấu canh. Còn ốc bươu thì lần đầu tiên trong đời chúng tôi “xài sang” chỉ ăn phần thân cứng và vứt bỏ phần ruột mềm phía dưới. Ốc bươu luộc với lá chanh, chấm nước mắm tỏi là ngon tuyệt trần. Đó là chưa kể ốc nấu chuối xanh hoặc bún ốc. Cua thi bắt về, lột vỏ, giã nát, chắt lấy nước thịt, nấu riêu, ngon ngọt không chê vào đâu được. Bún riêu ăn với rau muống chẻ quăn trộn rau kinh giới ăn không biết no. Dù sao, món canh cua ngon nhất phải là canh cua rau đay. Nhưng Cù Lao Giêng không có rau đay, chỉ có mấy cánh đồng trồng cây bố (ngoài Bắc gọi là đay gai) là loại cây có họ rất gần với rau đay nhưng trồng để lấy sợi đan bao bố (tiếng Bắc là bao gai hay bao tải) đựng gạo. Người Bắc thèm canh cua rau đay quá bèn xin chủ ruộng cho hái ít ngọn cây bố về nấu canh. Rau bố hơi đắng nhưng vẫn có mùi vị rau đay, lại nhờ có nhiều riêu cua bù vào nên nồi canh vẫn ngon ngọt như canh rau đay “chính gốc Bắc Kỳ”. Lúc đó, bà con Miền Nam bảo nhau: “Mấy ‘người Bắc’ ăn uống thiệt khác với ‘người Việt’ mình. Ăn cua, ăn ốc, ăn rau muống, bây giờ lại ăn cả đọt bố!”
Đó là món ăn Bắc Kỳ giữa lòng Miền Nam. Còn món ăn thuần tuý Miền Nam thì tôi nhớ nhất là món cá lóc nướng trui. Sau khi gặt hái xong thì cũng là mùa khô cạn. Nước vốn ngập mênh mông cả cánh đồng bát ngát, giờ thu lại thành những cái đìa lúc nhúc đầy tôm cá, nhất là cá lóc. Có những cái đìa lớn khi tát cạn có thể thu hoạch hàng mấy tạ cá. Người ta chọn những con cá lóc thật to, mỗi con vài kí lô, thọc một cái que vào họng chúng, cắm que xuống đất, trùm rơm lên rồi đốt. Lưả tàn là cá chín. Người ta lột vỏ cháy bên ngoài, lấy thịt cá trộn với rau sống, rau thơm, cuốn bánh tráng, chấm nước mắm chua ngọt, ăn không biết chán.

Tuy cùng là người Việt Nam nhưng ngôn ngữ Nam, Bắc cũng có lắm bất đồng. Có những bất đồng vô thưởng, vô phạt như người Bắc nói “gọi”, người Nam nói “kêu”.
Bắc nói “ngô”, Nam nói “bắp”. Bắc “gầy”, Nam “ốm”. Bắc “ốm”, Nam “bịnh” v.v. Nhưng cũng có những bất đồng gây hiểu lầm. Em Liên tôi lúc đó vừa thôi nôi, bụ bẫm, xinh xắn, bước đi chập chững. Một bà hàng xóm Miền Nam trầm trồ: “Con nhỏ ngộ quá!” Mẹ tôi xụ mặt vì “ngộ” trong ngôn ngữ của chúng tôi gần đồng nghĩa với điên hay ít nhất cũng dở người, như trong câu: “Học quá hoá ngộ” nói về những người học giỏi rồi sau bị điên loạn hoặc tâm lý bất bình thường. Người ta gọi bệnh đó là “bệnh ngộ chữ”. Còn lá mơ, thứ rau thơm không thể thiếu của món gỏi cá và nhiều món ăn truyền thống Bắc Kỳ thì lại bị người Miền Nam gọi là lá thúi địt. Rồi chúng tôi đi học, thày không gọi chúng tôi bằng em hay con mà gọi “trò”. Lạ lùng hơn nữa là chính học sinh cũng gọi nhau bằng trò. Thí dụ: “Trò Huy, trò cho tôi mượn cục gôm một chút”. Hoặc mách thày: “Thưa thày, Trò Cúc vảy mực vào tập của em.”
Đó là những kỷ niệm vui về Cù Lao Giêng. Tôi không nhớ một kỷ niệm cá nhân nào thật buồn về Cù Lao Giêng, ngoài việc chúng tôi phải đột ngột ra đi vì có những xô xát đáng tiếc giữa một số người Bắc “chống cộng” và một số người Miền Nam bị tố cáo là cộng sản, đưa tới án mạng. Dù thế, tình cảm của chúng tôi dành cho Cù Lao Giêng và của Cù Lao Giêng dành cho chúng tôi vẫn không suy giảm theo thời gian. Thực vậy, khoảng cuối tháng 5 năm 1975, khi mọi con dân Miền Nam còn đang bàng hoàng trước cảnh nước mất, nhà tan, tương lai mù mịt, thì một người đàn ông lạ, trạc tuổi bố tôi, hỏi thăm tìm đường đến nhà chúng tôi ở Thủ Đức. Lúc đó bố mẹ tôi đều ở trên rẫy Ngã Ba Ông Đồn (Xuân Lộc), chỉ có có tôi và cô em gái ở Thủ Đức giữ nhà. Ông tự giới thiệu là người Cù Lao Giêng, ghé thăm “…để coi Anh Tư có bằng an không…” vì nghe tin đồn cộng sản sẽ trả thù Người Bắc di cư. Khi biết bố mẹ tôi đều bằng an và bố tôi không phải trình diện “học tập cải tạo” vì nghỉ hưu đã lâu, ông thở phào nhẹ nhõm, rồi tự động tiến đến bàn thờ thắp nến cảm tạ Chúa. Sau đó ông ở lại ăn cơm chiều với chúng tôi, thật thà, vui vẻ, khiến chúng tôi nhớ lại kỷ niệm với Cụ Trùm Xưa 21 năm về trước. Đêm đến, ông gọi chúng tôi vào đọc kinh. Ông xướng kinh rồi lần chuỗi môi khôi sốt sắng. Hôm đó là lần đầu tiên trong hơn hai mươi năm chúng tôi được nghe lại giọng đọc kinh Lạy Nữ Vương trầm bổng, ngân nga của người Cù Lao Giêng. Sáng dậy, ông từ biệt ra đi, về lại Cù Lao Giêng “…để cho bà con hay Anh Tư bằng an, mạnh giỏi…”

Hôm nay, gần năm mươi năm sau ngày chúng tôi bỏ Cù Lao Giêng ra đi, hồi tưởng lại, tôi biết nhiều người Cù Lao Giêng thật nghèo, cuộc sống thanh bạch, ăn uống thiếu thốn. Tôi nhớ vào mùa khô, Bác Năm tôi ăn cơm thường chỉ có chút cá kho mặn, ít khi có chén canh. Có lần tôi thấy bác múc nước lạnh ngoài lu xối vào cơm, nuốt ào cho xong bữa. Rau thì phần lớn là để ăn sống mà thôi, ít khi luộc, xào hoặc nấu canh. Ăn cơm với mấy lát dưa hấu chấm muối cũng là chuyện thường. Còn vấn đề vệ sinh và sức khoẻ thì rất thiếu kém. Gần như không nhà nào có cầu tiêu riêng. Mọi người đều dùng các cầu tiêu bắc trên sông rạch. Rồi mọi người lại tắm trên dòng sông đó và gánh nước từ sông về dùng. Họ lại không có thói quen đun nước sôi để uống. Thực ra, có muốn nấu nước hàng ngày cũng không đủ củi mà nấu. Nghèo vậy mà người Cù Lao Giêng vẫn hào hiệp, bao dung vì bao dung, hào hiệp là bản chất của họ.
Cám ơn Cù Lao Giêng.
Và xin cám ơn toàn thể Miền Nam bằng mấy vần thơ mộc mạc sau đây:

Tạ Ơn

Tạ Ơn buổi mới gặp nhau

Vòng tay thân ái ngày đầu di cư.

Tạ Ơn những tấm lá dừa

Giúp nhau che đỡ nắng mưa thuở nào.

Tạ Ơn tiếng gọi, câu chào:

“Anh Tư”, “Chị Bảy”, ngọt ngào, thân thương.

Tạ Ơn tiếng lạ sân trường:

“Trò” Huy, “Trò” Cúc, chưa từng quen tai.

Tạ Ơn lu nước nhà ai,

Gáo dừa bên cạnh, đặt ngoài dậu xanh.

Tạ Ơn trời đẹp nắng hanh,

Cơn giông bỗng tới rung cành, xoài rơi.

Lượm xoài vui lắm, ai ơi,

Chạy quanh, “xí”, chụp, mồ hôi đầm đìa.

Tạ Ơn những buổi trưa hè,

Tắm sông vùng vẫy, cành me nhảy ùm.

Tạ Ơn rau muống xanh um,

Nồi canh đọt bố phủ trùm riêu cua.

Tạ Ơn ngày mót lúa mùa,

Những người thợ gặt cố chừa nhiều bông.

Lúa thơm đeo nặng bên hông;

Nồi cơm gạo mới hương nồng bay xa.

Tạ Ơn tiếng nhạc, lời ca,

Thắm tình ruột thịt, một nhà Việt Nam.

Ơn sâu ghi khắc trong tâm:

Người Nam quảng đại, trực tâm, hiền hoà.

Dù nay muôn dặm cách xa,

Nhớ hoài “Nam Bộ” thiệt thà, dễ thương!

Bác Sĩ Vũ Linh Huy,
Caritas Carney Hospital,
Boston, Massachusetts.

bài sưu tầm